Алматы қаласында өзгерістер болады: жаңа әкім қызметін бастауда, ұжым дайындап, басым бағыттарды анықтауда. Осындай кезеңдерде алға жылжуға көмектесетін ойларды жинау өте маңызды. Біз урбанист, микромобильді көліктерді дамыту жөніндегі сарапшы Ануар Жүсіповпен сөйлесіп, қаланың көлік жүйесін қалай тұрақты етуге болатынын білдік.
Қаланың жалпы дамуын қалай бағалайсыз: жеңіл көліктер, қоғамдық көлік, жаяу жүргіншілер мен велосипедшілер арасындағы тепе-теңдік сақталған ба?
Алматыдағы көлік жүйесінің дамуы оңай емес. Бұл – тоқтап, қайта жылжып, кейін артқа кетіп отыратын үдеріс. Бір жерден өзгеріс басталса, бір жерден тоқтап қалады – соңғы он жыл осы қалыпта өтті.
Қазір нақты қай үдерісте тұрғанымызды айту қиын, себебі көп жағдай әкімнің ауысуына байланысты болды. Бір әкім бастаған жобаны екіншісі жалғастырмай, өз жобасын нығайтуға кіріседі. Кей істер тіпті басталмай жатып тоқтап қалған.
Осының салдарынан көптеген жобалар бітпей, жылдар бойы созылды. Мысалы, трамвай желісін іске қосу бастамасын бірнеше әкім талқылағанымен, жоба жүзеге аспай қалды. Бұл – жүйенің әлсіз әрі тиімді жұмыс істемейтінін көрсетеді.
Жалпы алғанда, қаланың көлік дамуы көрінеді. Бұл бағыт бұрыннан қалыптасқан: басымдық – көлікке қарағанда жаяу жүргіншіге берілуі керек. Үдеріс баяу дамығанымен, тоқтаған жоқ. Бір кезеңдерде оған әдейі кедергі келтіруге тырысқандар болды, кейде байқаусыз кедергілер де кездесті. Соған қарамастан, «кеменің бағыты» сақталып келеді.
Қалада соңғы жылдары көлік инфрақұрылымына қатысты бірнеше өзгерістер жүзеге аса бастады. BRT (Bus Rapid Transit) жүйесі енгізілді – мінсіз болмаса да, жұмыс істеп тұр және алғашқы оң нәтижелерін көрсетіп келеді. Веложолдар да бұрынғыдай жай тартылған сызықтар емес, біртіндеп жүйелі желіге айналып барады.
Қоғамдық көлік саласында да қозғалыс байқалады: арнайы автобус жолақтары ашылып, автопарк жаңартылуда. Иә, өзгерістердің қарқыны баяу, бірақ бағыты айқын.
2000-жылдардың басындағы Алматы қаласын еске алсақ, айырмашылық көрінеді. Қала өзгере бастады. Сол себепті Алматы қозғалыста, қиындықтарға қарамастан алға ынталуда.
Алматыдағы велоинфрақұрылымның дамуын қалай бағалайсыз? Қай жерде нәтиже жақсы, қай жерде әлсіз?
Алматыда велоинфрақұрылымның дамуы соңғы он жылдан бері жалғасып келеді. Бұл бағыт Ахметжан Есімов кезеңінен басталды. Сол кезде алғаш рет велосипедті жай ғана зат емес, толыққанды көлік түрі ретінде қабылдау қажет екені білінді.
Сол уақыттан бері әр әкім өз үлесін қосуға тырысты: бір кезде жылдам дамып, бірінде тоқтай бастады. Осыған қарамастан орталық бөлікте біршама қалыптасқан веложолдар бар.
Бағалай алсақ – шамамен 3,5 балл / 5-тен. Кей жерлерде «бестік» қоюға болады – қауіпсіз әрі бөлек жолақтар бар, ал кейде «үштік» – ресми тәсіл. Жалпы, аралас көрініс.
Соңғы жылдары даму қарқыны азайып кетті – жобалар талқылау деңгейінде қалып қойды. Соңғы талқыланған жаңалық – ұзындығы екі шақырымға жетпейтін, Манас көшесіндегі веложол ғана.
Менің ойымша, негізгі міндет — микромобильді көліктерді «жаман, қауіпті» деп ойлауды тоқтату. Соңғы жылдары «самокаттар қауіпті», «велосипед қалаға қажеті жоқ» деген көзқарас күшейді. Бұл – жақсы дамуға кедергі болады.
Бүгін велосипед пен самокат – қалалық қозғалыстың ажырамас бөлігі. Олар қоғамдық көлікті де, жолдарды да айтарлықтай жеңілдетіп отыр.
Жаңа әкімдікке ең маңыздысы – бұл бағыттың маңызын түсініп қана қоймай, оның дамуын жүйелі жоспарлау. Қайтадан ұзақ талқылаулармен тоқтап қалмай, нақты қадамдарға көшу керек.
Бұрын Алматыда урбанистика тақырыбы бойынша жұмыс топтары, воркшоптар, қоғамдық талқылаулар болған. Сол тәжірибелерді қайтару қажет.
Сондай-ақ микромобильді көліктер жөніндегі кеңесші лауазымын қайта енгізу орынды болар еді. Бұрын мұндай қызмет болған. Тіпті «велосипед мэрі» сияқты тұлғаның болуы – символдық тұрғыда маңызды.
Егер мүмкіндік болса, мен өзім де осындай қызметке дайынмын. Ең бастысы – қаланың стратегиялық құрылымы болуы керек, сол арқылы нақты бағытпен жұмыс жүргізіледі.
Қазір әкімдік урбанистер мен тұрғындардың пікірін қаншалықты естіп отыр?
Бұл сұраққа нақты жауап жоқ. Кейбір бағыттарда диалог бар, бірақ шешім қабылданып қойған болса, адамдарға тек дайын нұсқаны көрсетеді.
Көлік саласында жеке сарапшылар жиі шақырылғанымен, көп жағдайда қоғамның қатысуы тек формалды деңгейде қалып қояды. Ал шын мәнінде, талқылау мен кері байланыс жобаның ең бастапқы кезеңінен басталуы тиіс.
Алматыда мұндай тәжірибе бұрын болған – қоғамдық кеңестер, ашық кәсіби талқылаулар кездесетін. Қазір бұл азайды, бірақ оны қалпына келтіруге ештеңе кедергі емес.
Әкімдікпен немесе қалалық қызметтермен сәтті ынтымақтастық мысалдары бар ма?
Иә, бар. Қазіргі орталықтағы веложолдардың қалыптасуы – урбанистер мен тұрғындардың ұзақ еңбегінің нәтижесі. Бұл бағыттың маңыздылығын дәлелдеуге қол жеткізілді.
Байтурсынов және Қонаев көшелеріндегі жағдай – жақсы үлгі. Белгілі бір кезеңде сол жерлерден веложолдарды алып тастау ұсынысы болған. Бірақ сарапшылар мен белсенділердің күшінің арқасында келісім табылып, жақсы шешім қабылданды.
Сондай-ақ қалалық мобильділік басқармасының басшысы Сағындық Телибаев бастаған команда бұл бағыттың қажеттілігін біліп отыр. Қазір урбанистермен күрес емес, ортақ мақсат бар.
Жаңа әкім Дархан Сатыбалдыға қандай кеңес берер едіңіз?
Бірінші кеңес – байланыстылықты сақтау.
Алматыда бұл ең әлсіз бағыт болып келді. Әр әкім ауысқан сайын бұрынғы бастамалар өз күшін жоғалтады. Ал көлік саласында жобаларды іске асыру үшін жылдар керек.
Жаңа әкімнің алғашқы сөздерінде «тұрақты даму», «қауіпсіздік», «қоғамдық көлік» сияқты ұстанымдар айтылды. Бірақ микромобильді көлік туралы ештеңе жоқ. Ал бұл – қаланың көлік жүйесіндегі маңызды бөлігі.
Сондықтан байланыстық пен ашықтық – басты ұстаным болуы тиіс. Қалалық диалог жобадан кейін емес, жоба басталар алдында жүруі қажет. Сонда ғана тұрғындар сенім артатын болады.
Бірнеше жылдан кейін Алматыны қандай қала ретінде елестетесіз?
Мен Алматы қаласын бір бұрынғы әкімнің сөзімен сипаттар едім:
«Бай қала – кедейлері де көлікпен жүретін емес, байлары да автобуспен жүретін қала».
Осы сөздердің шындыққа айналғанын көргім келеді.
Мен жақсы дамыған қоғамдық көлігі бар, толыққанды BRT желілері мен жеке автобус жолақтары бар Алматыны көремін. Веложолдар да байланысқан желіге айналуы керек – адамдар үйінен мектепке, дүкенге, емханаға дейін велосипедпен немесе самокатпен бара алатындай.
Қаланың болашағы – таза ауа, қауіпсіз көшелер және жауапты жүру мәдениетінен басталады. Vision Zero жобасын енгізу арқылы Алматы жол қауіпсіздігін жүйелі деңгейге шығара алады.
Тұрақты қалалық даму – бұл тек экология туралы ұран емес, бұл – өмір сапасын арттыру жолы. Қазір қоғам дайын. Көп адамдар экологияның, көлік мәдениетінің маңызын түсіне бастады. Бұл – нақты әрекетке көшуге тамаша сәт.
Сондықтан мен жаңа әкімдік бұл мүмкіндікті пайдаланады деп сенемін. Қоғамдық көлікті дамыту, ақылы тұрақ жүйесін енгізу, велоинфрақұрылымды нығайту – осының бәрі Алматыны жаңа деңгейге шығара алады.
Алматы – таңдаудың алдында: көліктерге арналған қала бола ма, әлде адамға арналған ба? Ануар – сол бағытты адамға қарай бұруға тырысатындардың бірі.
